Praktycznie w każdym rejonie Polski zakwitły rzepaki, a w niektórych rejonach dochodzi już do opadania pierwszych płatków. Jest to kolejny krytyczny moment w rozwoju rzepaku, ponieważ opadające płatki kwiatowe pozostające w rozwidleniach łodyg rzepaku lub u nasady liści tworzą idealne środowisko dla rozwoju grzyba.
Skąd się biorą choroby?
Powodem występowania chorób grzybowych jest przede wszystkim duży udział rzepaku w strukturze zasiewów. To sprawia, że w glebie, resztkach pożniwnych oraz samosiewach występują patogeny, które są źródłem porażania roślin w następnych latach. Na rozwój chorób wpływają także warunki meteorologiczne, głównie ilość i rozkład opadów, gradobicie, wilgotność gleby i powietrza oraz temperatura. Wszystkie te czynniki sprzyjają rozwojowi sprawców chorób, stanowiących znaczne zagrożenie, m.in. zgnilizny twardzikowej, czerni krzyżowych, szarej pleśni, a także suchej zgnilizny kapustnych i mączniaka prawdziwego.
| Choroby (sprawcy) | Objawy | Warunki rozwoju |
|---|---|---|
| Czerń krzyżowych (Alternaria brassicae, A.brassicicola, A. alternata) | Na liściach i łodygach tworzą się plamy, na przemian jasne i ciemne pierścienie, lub ciemne (często czarne) nieregularne plamy. Na łuszczynach są to zazwyczaj czarne, początkowo małe okrągłe plamki, które w miarę upływu czasu mogą zająć całą powierzchnię łuszczyny. Źródłem infekcji jest materiał siewny oraz resztki pożniwne pozostające w glebie. | Ciepła i wilgotna pogoda zwłaszcza pod koniec kwitnienia (temperatura 21 - 27°C, częste opady deszczu, uszkodzenia wywołane przez chowacza, pryszczarka i mszyce lub grad, zbyt gęsty siew, brak odpowiedniego płodozmianu, podatne odmiany. |
| Szara pleśń (Botryotinia fuckeliana = Botrytis cnerea) | Na liściach, łodygach, pąkach i łuszczynach to szarobrązowy nalot grzybni. Porażone części rośliny zamierają, a w przypadku zaatakowania młodych roślin rzepaku może dojść do całkowitego ich zamierania. Dla rozwoju choroby zasadnicze znaczenie mają okresy zimnej i mokrej pogody oraz uszkodzenia roślin powstałe na skutek mrozów lub innych czynników raniących np. szkodniki. Źródłem infekcji są porażone resztki pożniwne różnych roślin, które wcześniej znajdowały się na danym polu. | Opady deszczu, duża wilgotność względna powietrza, temperatura wynosząca 10‑18°C, porażone wcześniej liście i łodygi, duży udział rzepaku w płodozmianie, nadmierne zagęszczenie roślin na plantacji, uszkodzenia powodowane przez maszyny, szkodniki, mróz, grad i inne choroby. |
| Mączniak prawdziwy (Erysiphe cruciferarum) | Najczęściej na górnej, rzadziej na dolnej stronie liści tworzy się biały, mączysty nalot z czarnymi punkcikami będącymi owocnikami grzyba. Objawy mogą występować również na łodygach i łuszczynach. Głównym źródłem infekcji są resztki pożniwne i samosiewy. | Choroba rozwija się najczęściej w okresie ciepłej i wilgotnej pogody i ma to miejsce zazwyczaj w okresie kwitnienia i dojrzewania roślin rzepaku. Temperatura 17‑25°C, wysokie nawożenie azotowe, zbyt duża gęstość siewu. |
| Sucha zgnilizna kapustnych (Leptospaeria spp.= Phoma lingam) | Na wszystkich częściach nadziemnych rośliny powstają charakterystyczne żółtawe lub jasno szare plamy z widocznymi na ich powierzchni piknidiami w postaci czarnych kropeczek, w których znajduje się masa zarodników konidialnych. W miarę rozwoju rośliny, plamy te powiększają się i pogłębiają, mogąc doprowadzić do przedwczesnego dojrzewania, a nawet wylegania roślin. Choroba jest szczególnie groźna, gdy wystąpi na łodydze. Źródłem infekcji są resztki pożniwne i materiał siewny. Żywotność grzyba w glebie ocenia się na ok. 7 lat. | Duży udział rzepaku w strukturze zasiewów, uproszczenia w uprawie, uszkodzenia roślin, duże zagęszczenie roślin, podatne odmiany, porażone wcześniej liście i łodygi. Rozwój choroby przebiega w temperaturze 5‑30°C, opady deszczu umożliwiają rozprzestrzenianie się i kiełkowanie zarodników oraz penetrację tkanek roślin. |
| Zgnilizna twardzikowa (Sclerotinia scelotriorum) | Na łodygach choroba powoduje jasne plamy z nalotem białej, puszystej grzybni (przy wilgotnej pogodzie), z biegiem czasu obejmujące cały jej obwód. W środku zniszczonej łodygi tworzą się czarne skleroty, stanowiące organy przetrwalnikowe grzyba. Na łuszczynach białawe plamy, rozciągające się na całej ich powierzchni, często pokryte białą grzybnią ze sklerotami. Przy dużym nasileniu choroby, rośliny rzepaku zamierają. Źródłem zakażenia jest gleba. Przetrwalniki grzyba w glebie są zdolne przeżyć ok.10 lat. | Rozwojowi choroby sprzyja wysoka wilgotność i opadające płatki kwiatowe pozostające w rozwidleniach łodyg rzepaku lub u nasady liści, gdzie tworzy się właściwe środowisko dla rozwoju grzyba. Ponadto chorobie tej sprzyjają umiarkowane temperatury, duża wilgotność gleby i powietrza, uszkodzenia łodyg spowodowane przez mróz lub szkodniki, duże zagęszczenie roślin. |
Termin zabiegu
Dobra znajomość objawów chorób, częsty i dokładny monitoring pól w trakcie wegetacji, a także analiza czynników agrometeorologicznych, umożliwiają podjęcie właściwej decyzji związanej z zastosowaniem środka grzybobójczego.
Ochronę fungicydową w fazie opadania pierwszych płatków kwiatowych, na ogół wykonuje się przeciwko zgniliźnie twardzikowej, jednak dzięki wykorzystaniu substancji aktywnych o długim okresie działania ogranicza się również choroby łuszczyn. Niektóre etykiety środków ochrony roślin zalecają wykonanie zabiegu dość wcześnie, np. na początku kwitnienia lub nawet w fazie pąkowania. Wówczas możemy jeszcze dokarmić rzepak azotem stosując 5%-owy roztwór mocznika (mocznik.pl).
Sposób wykonania zabiegu również ważny
Wykonując zabieg należy jednak uważać, by zbytnio nie uszkodzić roślin. Najlepiej jest więc, podnieść belkę polową opryskiwacza powyżej łanu, a także założyć płachty ochronne na podwozie ciągnika. Dzięki temu przynajmniej częściowo uchronimy rośliny przed znacznymi uszkodzeniami, a także unikniemy odmładzania łanu w miejscach przejazdu.
Czy ochronę fungicydową można połączyć z zabiegiem insektycydowym?
Oczywiście, że tak. Zabieg „na płatka” można połączyć z zabiegiem ograniczającym szkodniki łuszczynowe (chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika). I tutaj, kolejny raz polecam częste wizyty na polu, w celu monitoringu nalotów szkodników łuszczynowych. Nalot ten może trwać dość długo i trzeba liczyć się z możliwością powtórzenia zabiegu.
Zapobieganie odporności wśród patogenów
Podobnie jak w przypadku nabywania odporności przez słodyszka, na niektóre grupy chemiczne insektycydów (patrz: Czy warto zwalczać słodyszka rzepakowego cz.II), stosowanie w jednym sezonie tych samych fungicydów, może przyczynić się do powstania odporności patogenów na niektóre substancje czynne. Zaleca się więc, rotację różnych grup chemicznych fungicydów lub stosowanie innych substancji czynnych. Sięgając po etykietę fungicydów można zasięgnąć informacji, jak często powinno się stosować dany preparat w jednym sezonie wegetacyjnym. Etykiety zarejestrowanych środków ochrony roślin są dostępne na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu.
