Największe znaczenie wśród nawozów naturalnych ma obornik. Jest on cennym źródłem pierwiastków, a także próchnicy, która jest istotna w procesie tworzenia struktury gruzełkowatej gleby oraz magazynowania wody. Regularne nawożenie obornikiem poprawia żyzność gleb, dając podstawy do stabilnych i wysokich plonów. 

Obornik jest nawozem naturalnym działającym kompleksowo na glebę, podnosząc jej żyzność poprzez wpływ na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne, przy czym powinien być stosowany w taki sposób i w takich dawkach, aby zwarte w nim składniki mogły być maksymalnie wykorzystane.

Obornik - dlaczego tak cenny?

Obornik jest nawozem produkowanym ze zmieszanych ze ściółką słomową stałych i płynnych odchodów zwierząt. Ogromna wartość obornika wynika przede wszystkim z tego, że jest on bogatym źródłem makro- i mikroskładników, a dzięki dużej zawartości substancji organicznej wpływa na odbudowę próchnicy w glebie. Obornik zawiera niezbędne dla roślin składniki pokarmowe tj. azot, potas, fosfor, wapń, magnez, siarkę, bor, miedź, mangan oraz substancje organiczne, które z czasem przekształcają się w próchnicę. Jego dodatkową zaletą jest też fakt, że wolno się rozkłada i nie powoduje zasolenia gleby.

Poprawa żyzności gleby

Po wprowadzeniu obornika do gleby, stanowiącego najwartościowsze źródło materii organicznej powstaje próchnica - podstawowy wskaźnik żyzności i produkcyjności gleby.Jest ona istotna w procesie tworzenia struktury gruzełkowatej, gdyż działa jako lepiszcze strukturotwórcze, powodując sklejanie elementarnych cząstek w większe cząsteczki. Gruzełki tworzą luźne gąbczaste kompleksy, które dzięki porowatej strukturze wchłaniają wodę i substancje odżywcze, a ziemia jest lepiej natleniona. Struktura gruzełkowata gleby zapewnia sprawność warstwy ornej, czyli stwarza korzystne warunki do kiełkowania nasion i prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego roślin.

Wykorzystanie składników pokarmowych z obornika przez rośliny

Obornik wykazuje działanie następcze, co oznacza, że wpływa pozytywnie na plon roślin uprawianych w następnych latach po jego zastosowaniu. Wykorzystanie azotu przez rośliny w pierwszym roku  po przyoraniu obornika nie jest duże i wynosi 2040%, natomiast w drugim i trzecim roku rośliny wykorzystują dalsze 3540%. Pobieranie fosforu przez rośliny w pierwszym roku kształtuje się podobnie jak azotu (2025%), jednak w kolejnych latach dochodzi łącznie do 70%. Potas wykorzystywany jest najlepiej, bo od 60% do nawet 90%. Biorąc pod uwagę uwalnianie składników pokarmowych w latach należy zalecane dawki nawozów mineralnych zmniejszyć o około 25%.

Obornik najlepiej stosować pod rośliny o długim okresie wegetacji, a więc pod kukurydzę, ziemniaka i buraka cukrowego. Gatunki te najlepiej wykorzystają zawarte w oborniku składniki pokarmowe, zwłaszcza azot i potas.

Wartość nawozowa obornika …

… nie wynika jedynie z gatunku zwierząt w gospodarstwie, lecz również ze sposobu chowu tych zwierząt, ich żywienia, przefermentowania odchodów oraz prawidłowego wykonania zabiegów agrotechnicznych po zastosowaniu go na polu. Poniżej przedstawiamy zakresy zawartości składników pokarmowych dla 4 rodzajów obornika

Źródło: opracowanie W. Grzebisz, UP w Poznaniu, 2023

Kiedy stosujemy obornik?

Obornik można aplikować w różnych okresach. Pod uprawę rzepaku, pszenicy ozimej, a nawet niektórych międzyplonów przeznaczonych na nawóz zielony najlepszy termin to okres letni. W czasie jesiennym stosujemy obornik pod buraki, warzywa, wczesne ziemniaki i kukurydzę. Natomiast w okresie wczesnowiosennym poleca się aplikację tego nawozu pod późne ziemniaki, kukurydzę i niektóre warzywa. Z reguły lepsze wyniki daje letnie lub wczesnojesienne wniesienie obornika.

Ogranicz starty

Aby uniknąć znacznych strat, przede wszystkim azotu, ważne jest, aby wywieziony i rozrzucony na polu obornik jak najszybciej przykryć warstwą gleby, maksymalnie do 12 godzin od zastosowania z uwagi na to, że znaczna część amoniaku ulatnia się w ciągu pierwszych 12 godzin od zaaplikowania na polu. Im szybciej obornik zostanie wymieszany z glebą, tym straty azotu będą mniejsze. Późne przyoranie obornika powoduje obniżenie jego wartości nawozowej, przekładając się tym samym na zmniejszone plony rośliny uprawnej. Najlepsza pora na rozrzucenie obornika to dzień bezwietrzny, pochmurny, a nawet lekko dżdżysty, ponieważ wtedy zachodzą najmniejsze straty azotu do atmosfery (w postaci amoniaku).

Podczas aplikacji obornika powinno się pamiętać o przestrzeganiu zasad dobrej praktyki rolniczej.

Jak głęboko przyorać obornik?

Obornik powinniśmy przyorać na taką głębokość, aby w ciągu okresu wegetacyjnego mógł on w znacznym stopniu ulec rozkładowi. Jest to jednak zależne od kilku czynników, a mianowicie od zwięzłości gleby, okresu stosowania nawozu i stopnia jego dojrzałości, czyli przefermentowania nawozu podczas przechowywania. Wartość ta zależy również od dawki obornika: im więcej masy zostaje przyorane, tym głębsza musi być praca pługa. Na glebach cięższych zaleca się nawozić obornikiem wczesną jesienią, z przyoraniem oraz wymieszaniem go z glebą na głębokość kilkunastu centymetrów. Należy pamiętać, że zbyt głębokie przyorywanie obornika utrudnia jego rozkład, natomiast zbyt płytkie – przyspiesza. W chwili gdy przykryjemy obornik ciężką, mokrą glebą, niestety możemy uniemożliwić dostęp masy organicznej do powietrza, co z reguły prowadzi do wydłużenia jego rozkładu, gnicia i pojawienia się pleśni. Oznacza to, że związki humusowe tworzące próchnicę nie są odkładane w glebie.

Na glebach lekkich obornik powinniśmy stosować w mniejszych dawkach (15‑20 t/ha), ale częściej (co 2 lata), z przyoraniem na głębokość 18‑22 cm ze względu na duże tempo mineralizacji oraz zapewnienia do rozkładu nawozu większej ilości wilgoci przy optymalnym zapewnieniu ilości powietrza.

Wapnowanie i obornik w jednym roku?

Może zdarzyć się, że przyoranie obornika zbiegnie się z zabiegiem wapnowania. Pamiętajmy, że jeśli nie musimy, nie powinniśmy w jednym roku wysiewać nawozów wapniowych oraz stosować obornika. Zabiegów tych nie wolno ze sobą łączyć, gdyż wapń przyśpiesza mineralizację obornika, powodując przy tym pewne straty azotu, a także uwstecznienie fosforu. Z drugiej zaś strony uregulowane pH gleby nie tylko korzystnie wpływa na jej właściwości biologiczne, chemiczne i fizyczne, ale także na prawidłowy rozkład obornika i dostępność składników pokarmowych dla roślin. Jeśli jednak obydwa zabiegi muszą zostać wykonane, to nawozy wapniowe należy wywieźć na ściernisko, zaś obornik późną jesienią lub wiosną w odstępie czasowym minimum 6 tygodni.